लिम्बुवानखबर,२४ वैशाख। आज ९१औं समाज सुधार दिवस हाे । विश्वमा छरिएर रहेका किरात जाती अथवा धर्मावलम्बीहरूले आज चार्डकाे रूपमा याे दिवसलाइ मान्दै आएका छन् । तर काेराेनाका कारण गत साल र याे बर्ष दिवस मान्ने अवसर पाएका छैनन् ।
आजभन्दा ९१ बर्ष अगाडि आजकै दिन बि.सं. १९८८ साल बैशाख २४ गते महागुरु फल्गुनन्दले पान्थरको लब्रेकुटीमा बृहत चुम्लुङ् गरेका थिए । याक्थुङ्वा (लिम्बु) जातीहरु अशिक्षा र अर्धचेतनाका कारण उनीहरु बिकृति, विसंगीत, कुरीति, कुसंस्कार, भाषा, धर्ममा एकरुपता नभएर दलदलमा फसेका थिए । त्यसलाई एकरुपता दिन फल्गुनन्दले १० लिम्बुवान, १७ थुमका ठूलाबडा गन्यमान्य, सुब्बा, तालुकदार, समाजसेवी, बुद्धिजीवी, तुतु–तुम्याहाङहरुको भेला गरी पान्थरको लब्रेकुटी नाम्भुनयक माङहिममा ऐतिहासिक ७ बुँदे सत्यधर्म मुचुल्का लेखेको दिन हो ।
यसरी लेखिएको मुचुल्कालाई लिम्बुवानका थुम थुममा बितरण समेत गरिएको आजको दिनलाई गर्दै ९१औं समाज सुधार दिवस आज किरात धर्मावलम्बीहरुले मनाउँदै आएका छन् । विशेष गरेर किरात धर्मलाई अंगिकार गरेर महागुरु फल्गुनन्दको अनुयायी बनेका चेलाहरु जो सत्यहाङ पनि भन्न रुचाउँछन् उनीहरुले आजको दिनलाई समाजसुधारको दिनको रुपमा मान्दै आएका छन् । याक्थुङ्बा जातीहरुमा अचेतनाको बाबजुद महागुरुबाट ज्ञान प्राप्तभएको र लिम्बु समुदायमा शिक्षाको ज्योति आएको भनेर मान्ने परम्परा पनि भन्दछन् ।
भाषाविद तथा साहित्यकार ज्ञानोदय लाओतीका अनुसार १९८८ साल वैशाखमा महागुरुको उपस्थितिमा ७ बुँदे सत्यधर्म मुचुल्का लेखिएतापनि पछि वहाँकै उपस्थितिमा लब्रेकुटी नाम्भुनयक माङहिममै थप ३ वटा बुँदाहरु थप गरि १० बुँदे सत्यधर्म मुचुल्का लेखिएको बताउँछन् । लाओती भन्छन्— याक्थुङ्बाहरुको यतिको चेतना आउनुको श्रेय नै महागुरु फाल्गुनन्द हुन् ।
यसैगरी अर्का साहित्यकार सेसेमी से नाल्बोको भनाई पनि उहि रहेको छ । मुलत हामी मानव जातीहरुमा शिक्षाको ज्योति नभइन्जेल अन्धकारमा परुन्जेल असभ्य समाजमा हुर्किएको परिवेशमा महागुरुबाट समाज परिवर्तनको निमित्त भएको ऐतिहकासिक कार्य जो किरातीहरुले कहिल्यै विर्सन्न नहुने नाल्बोको तर्क छ । याक्थुङ्बाहरु कुसंस्कार, कुरिती, सोतरित, मत मंस काटमार मै विलिन भईरहेको अवस्थामा नयाँ शिराबाट महागुरुले सुधारको कार्यगर्नुभएको धार्मिक चेतनाका ज्ञान मुन्धुमलाई जिवन्त बनाइदिनुभएको हुँदा आजको दिन कहिल्यै बिर्सन नुहने बताउँछन् ।
पाँचथरका नयाँ पुस्ताका चर्चित साहित्य सर्जक विद्वान सागर केरुङका अनुसार पछिल्लो समयमा लिम्बु (याक्थुङ्वा)हरुमा चोक्फुङ्गे संस्कार हावी भई आएको हुँदा सय बर्ष अघि कोरिएका ऐतिहासिक दस्तावेजहरु कतै लोप त हुने होइन वहाँको चिन्तन रहेको छ । सत्यधर्म मुचुल्कालाई राजनैतिक दलको घोषणापत्र बनाईरहेको उनको आरोप छ । याक्थुङ (लिम्बु)हरुले ज्ञानको रुपमा विकास गरेको मुन्धुमलाई बचाउन सबै एकजुट हुनु पर्ने उनको जिकीर रहेको छ ।
संसोधित १० बुँदे सत्यधर्म मुचुल्कामा के लेखिएको छ त, बुँदागत रुपमा हेरौं
१. पूजापाठका लागि मन्दिर र अज्ञानता निवारणका लागि लिम्बू भाषा र किरात श्रीजंगा लिपिमा पठनपाठन हुने पाठशाला निर्माण र स्थापित गर्ने, पूजा खर्च र शिक्षकको तलबलाई प्रत्येक लिम्बू घरले श्रद्धाले दुई आना चन्दा नियमित दिने ।
२. चन्दा संकलन र खर्च भएको व्यहोरा राम्ररी राख्ने र सुधारको काम गर्न अघि सबैको सल्लाह मतो गर्ने । गाउँलेहरुमा एकताकोे अनुभव र महत्व बुझाउने ।
३. जन्म, मरण र विहेको संस्कारमा चलिआएको जाँड, रक्सी, मासु मंसको व्यवहार काटमारलाई बन्द गर्ने र यसको सट्टा धूपबत्ति, फलफूलको मात्र चलन गर्ने ।
४. छोरी चेलीको सोतरीत खाने लिम्बूको चलन मनुष्य धर्मको विपरित भएकोले अब उपरान्त सोतरीत नखाई वागदत्ता ठहराई विवाह गरी दिने र बिहेपछि माइतीलाई चेलीको जुठो नलाग्ने ।
५. पुरुषको मृत्युमा ९ दिन र महिलाको मृत्यूमा ८ दिन जुठो बार्ने चलनलाई अब उप्रान्त ४ दिन र ३ दिन मात्र बनाउने ।
६. सुतक छोरा भए ४ दिन र छोरी भए ३ दिन बार्ने चलनलाई सनातन बमोजिम परिवारले १० दिन बार्ने र सुत्केरीले २२ दिन बार्ने ।
७. कसैको मृत्युको समयमा किरिया बारेको समयमा जाँड रक्सी, सुंगुर, कुखुरा काटि पिण्ड दिने र मलामीलाई ख्वाउने चलन बन्द गर्ने र अब उप्रान्त अदुवा, दूध र चामलको पिण्ड दिने सोही बमोजिम जुठो बार्दा र फुकाउँदा मदमदिरा र मंसको प्रयोग नगर्ने ।
८. लिम्बूहरुमा संगुर, कुखुराको मासु खाने चलन शुरुमा नभएको र पछिबाट खाने चलन शुरु भएकोले अब उप्रान्त यो नखाने ।
९. लिम्बूहरुको प्रत्येक संस्कारमा (जन्म, विबाह, मरण र सेवा पूजामा) रक्सी, जाँड र मासुको प्रयोग भएकोले यो प्रयोग खर्चालु, अस्वथ्यकारी र अधर्मी पनि भएकोले यसलाई अब उप्रान्त बन्द गर्ने, सकभर नखाने ।
१०. विहेमा दुलाह दुलहीलाई गायत्री मन्त्र (किरात लिम्बू मुन्धुम) नसुनी, नसुनाई यस्तो शुभकार्य सम्पन्न नभएकोले यो परम्परा शुरु गर्ने र लिम्बूहरुले कपास खेती गरी आफैं धागो बनाएर गाउँघरमै कपडा बुन्ने र यही कपडाको प्रयोग गर्ने । अब उप्रान्त विदेशी कपडा प्रयोग नगर्ने ।)
Related